مقدمه

هنگامیکه بحث خشکسالی و کمبود آب مطرح می شود، بیشترین توجه به این امر جلب می شود که چگونه عمل کنیم و چه تمهیداتی به عمل آوریم تا آب کمتری مصرف کنیم و از اسراف و ضایع شدن آب جلوگیری کنیم. غافل از اینکه برای تولید هر کالایی آب مورد نیاز است و بیشترین آب شیرین در دسترس برای تولید غذا مصرف می شود.

 تولید غذا مشروط به دسترسی به آب و منابع زمین است. با  افزایش جمعیت، رشد شهرنشینی و افزایش درآمدها، تقاضا برای غذا در ۵۰ سال آینده ممکن است ۲ برابر شود. امروزه بدلیل مسائل کمبود آب، همه توجه ها به این جلب شده است که چکار کنیم که محصول بیشتری از هر قطره آب بدست آوریم. بررسیها نشان می دهد که مقدار تولید جهانی غذا بر حسب کالری، دو برابر مقدار مورد نیاز برای کل جمعیت ۶/۶ میلیارد نفری جهان است. در حالیکه ۸۶۰ میلیون نفر در سراسر دنیا دچار سوء تغذیه هستند، مشکل سوء تغذیه در برخی مناطق دنیا به علت کمبود غذا نیست بلکه به دلیل عدم دسترسی به غذا است. این مسئله به این علت است که کل فرآیند از تولید تا مصرف بسیار ناکارآمد است و یک مقدار زیادی از غذای تولیدی قبل از اینکه بدست مصرف کننده برسد از دست می رود.

در شرایطی که در فرآیند تولید هر یک کیلوگرم مواد غذایی در کشاورزی مقدار متنابهی آب مصرف می شود که به آن آب مجازی گفته می شود. حفظ مواد غذایی در زنجیره تولید تا مصرف به معنی حفظ آب و حیف و میل و ضایع نمودن مواد غذایی به معنی اتلاف و دور ریختن آب صرف شده برای تولید مواد غذایی می باشد. در این مقاله به نقش مدیریت تولید و مصرف غذا در صرفه جویی و مصرف بهینه از آب خصوصاً در شرایط کم آبی و خشکسالی پرداخته می شود.

منابع آب در حال کوچک شدن و کمیاب شدن هستند

بیشتر جهان از آب پوشیده شده است. با این وجود بیشتر آن خارج از دسترس ما است زیرا شور و یا یخ زده است. در حدود ۰۰۷/۰ درصد از کل آبهای زمین یا کمتر از ۱% آبهای شیرین جهان، قابل استفاده و در دسترس بشر است. از نظر مقدار، بیشتر این آب شیرین، آلوده، غیربهداشتی و یا وابسته به بارندگیهای دوره ای است. با این وجود اگر چرخش آب به خوبی انجام شود و اگر ما از این آب به طور عاقلانه استفاده کنیم ، همین سهم کوچک از آب می تواند برای حیات انسان بر روی کره زمین کافی باشد. در این شکی نیست که منابع آب در حال کاهش و کمیاب شدن هستند، اما به نظر می رسد که مسئله واقعی، کوچک شدن تدریجی منابع آب نباشد بلکه مسئله اصلی تر ضایع کردن آب و مدیریت نادرست آن باشد. دیده بان جهانی آب World Water Vision) ( در گزارش خود می نویسد: امروزه بحران آب وجود دارد اما این بحران به دلیل کمبود آب جهت رفع نیازهای ما نیست بلکه به خاطر بحران مدیریت آب است. آنچنانکه میلیونها نفر از آب بدرستی استفاده نمی کنند و در نتیجه بد عمل کردن ما، محیط زیست نیز بد شده  است و دچار قهر طبیعت شده ایم.

در مرکز بحران آب، مقدار آب عظیمی قرار دارد که توسط  آبیاری زمینهای کشاورزی در سراسر دنیا از دست می رود و تلف می شود. براساس گزارش انجمن جهانی آب(World Water Council) به طور متوسط ۶۶% آب موجود صرف آبیاری مزارع کشاورزی می شود و در مناطق خشک این میزان تا ۹۰% هم می رسد. ۲۰% آب را بخش صنعت مصرف می کند،۱۰% صرف مصارف خانگی می شود و ۴% آب نیز به صورت تبخیر از منابع و مخازن از دسترس ما خارج می شود.

ریشه یابی مسئله

با افزایش درآمد و شهر نشینی، عادات غذایی تغییر کرده است و مردم تمایل بیشتری به مصرف مواد غذایی مغذی تر و جیره های غذایی متنوع تر پیدا نموده اند. این امر نه تنها موجب افزایش در مقدار غذای مصرفی بلکه تقاضا برای انواع مختلف غذا ها گشته است. به طور کلی هر چه مردم ثروتمندتر می شوند، محصولات پروتئین حیوانی و مواد غذایی با ارزش تر نظیر شکر، سبزیجات و روغن بیشتری مصرف می کنند که از نظر کشاورزی، آب  بیشتری نسبت به غلات معمولی نیاز دارد. برای مثال مقدار آب مورد نیاز برای یک کیلوگرم گندم براساس اقلیم های مختلف از ۵۰۰ تا ۴۰۰۰ لیتر متفاوت است در حالیکه برای تولید یک کیلوگرم گوشت در هر نقطه ای، براساس نوع حیوان و نحوه پرورش آن که با علوفه مرتعی تغذیه شود و یا در شرایط بسته نگهداری شود، ۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ لیتر آب مورد نیاز است.

 در این بین یک راه حل افزایش تولید و ارتقأ بهره وری است. همچنین تجارت مواد غذایی از مناطق پر آب به مناطق کم آب می تواند کمبود آب را تخفیف دهد و البته این امر نیازمند این است که کشورهای کم آب، امکانات مالی و پول کافی برای وارد کردن غذا از کشورهای پرآب را داشته باشند. اما راه های کشف نشده دیگری هم برای کاهش آب مورد نیاز برای غذا هست. بررسیها نشان می دهد که مقدار تولید جهانی غذا بر حسب کالری، دو برابر مقدار مورد نیاز برای کل جمعیت ۶/۶ میلیارد نفری جهان است. مشکل سوء تغذیه در برخی مناطق دنیا به علت کمبود غذا نیست بلکه به دلیل عدم دسترسی به غذا است. در نتیجه، افزایش غذای جهان کمکی به کسانی که همچنان دسترسی به غذای تولید شده ندارند، نمی تواند بکند.

اتلاف ۵۰% غذای تولیدی در سطح جهان

کل فرآیند از تولید تا مصرف بسیار ناکارآمد است. یک مقدار زیادی از غذای تولیدی قبل از اینکه بدست مصرف کننده برسد، از دست می رود. کل اتلاف غذا ممکن است به ۵۰% برسد. در کشورهای در حال توسعه اتلاف محصول در مزرعه عمدتاً به علت آفات، بیماریها و تکنولوژیهای ضعیف پس از برداشت از ۱۵ تا ۳۵% متغیر است. اتلاف غذا در حین عمل آوری، حمل و نقل و ذخیره سازی به طور خوش بینانه از ۱۰ تا ۱۵ % تخمین زده می شود اما به دلیل کاهش کیفیت مواد، مقدار اتلاف در این مرحله می تواند ۲۵ تا ۵۰%  کل ارزش اقتصادی محصول باشد. و در نهایت اتلاف قابل ملاحظه ای در حین مصرف مواد غذایی و تا حدی کمتر در حین خرده فروشی مواد فاسد شدنی و غذاهایی که در هر وعده خورده نشده و به عنوان ته مانده و باقیمانده غذا دور ریخته می شوند، اتفاق می افتد.

نقش مصرف کنندگان، فروشگاه های مواد غذایی و صنایع غذایی در اتلاف و ضایعات غذا در حال افزایش است. در آمریکا ۲۵% میوه تازه و سبزیجات خریداری شده، در منازل خورده نمی شود. یک گزارش اخیر از سوئدیها نشان می دهد خانواده هایی که دارای بچه کوچک هستند ۲۵% غذای خریداری شده را دور می ریزند. مطالعات در انگلستان نیز همین رقم را نشان می دهد. در کشورهای در حال توسعه، اتلاف و ضایعات غذا در منازل کمتر است و تخمین زده می شود که در حدود ۱۰%  باشد.

و اما راه حل چیست؟

مقدار خالص اتلاف، ضایعات و مصرف بیش از حد، نشان می دهد که ما توانایی و امکان کاهش کل تقاضا برای غذا و در نتیجه آب کشاورزی را داریم بدون اینکه امنیت غذایی به خطر بیفتد. و البته برای نیل به این هدف کلیه افراد و عوامل دخیل شامل مزرعه داران، کارگران کشاورزی، رانندگان حمل و نقل محصولات تولیده شده، صنایع غذایی، فروشگاه ها و خرده فروشیها، دولت و در نهایت مصرف کنندگان ثروتمند و فقیر همگی بایستی اتلاف و ضایع نمودن مواد غذایی را کنترل و محدود کنند. برخی از افراد این عرصه، انگیزه کمی برای بهبود راندمان دارند زیرا ضایعات مربوط به قسمت آنها نسبتاً کم است و یا هزینه ها و زحمتی که باید برای بهبود وضعیت متحمل شوند بسیار بیشتر و سنگین تر از سودی است که بدست می آید. اما برخی دیگر مثل زارعین کوچک، فایده کاهش اتلاف محصول پس از برداشت برای آنها، افزایش درآمد و ایمنی غذایی است. ولیکن ممکن است این زارعین امکانات مالی کافی برای سرمایه گذاری به منظور بهبود تکنولوژی لازم را نداشته باشند. برای این منظور، سرمایه گذاری برای پشتیبانی از تکنولوژیهای پس از برداشت لازم است.

همچنین نقش صنایع غذایی و فروشگاهها باید به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد. علاوه بر این افراد مختلف باید مورد تعلیم و آموزش قرار گیرند که چگونه در عمل می توانند ضایعات مواد غذایی را کاهش دهند. برای شروع کار، مدارس و سازمانهای عمومی می توانند مورد توجه قرار گیرند. امروز وقت آن رسیده است که فکرمان را فراتر از این ببریم که چگونه می توانیم هر چه بیشتر تولید کنیم، بلکه باید شروع به جستجو و بررسی کنیم که چه نوعی از مواد غذایی را می توانیم تولید کنیم و چگونه می توانیم فایده بیشتری از آنها ببریم.

برای صرفه جویی در مصرف آب از طریق مدیریت تولید و مصرف غذا موارد ذیل پیشنهاد می گردد:

۱- در کشورهای توسعه یافته اتلاف و حیف و میل نمودن غذا بیشتر در قسمت مصرف مواد غذایی اتفاق می افتد، در حالیکه در کشورهای در حال توسعه مثل ایران اتلاف غذا بیشتر در سطح مزرعه، حمل و نقل، انبارداری و مغازه ها اتفاق می افتد. لذا بررسی علل و میزان اتلاف غذا در هر سطح و هر حلقه از زنجیره تولید از مزرعه تا مصرف غذا(در منازل) و دادن راهکارها و آموزشهای لازم به افراد و مجموعه های دخیل در هر قسمت می تواند به طور چشمگیری از اتلاف و ضایعات غذا و در نتیجه آب مصرف شده برای تولید آنها جلوگیری کند. آموزش زنان در جامعه شهری و هم روستایی بسیار تعیین کننده است. باید توجه داشت اگرچه تذکرهای صرفه جویی و مراقبت بر مصرف مواد غذایی و آب و کلیه نهاده های تولید قطعاً تأثیرگذار است اما برای چگونه انجام دادن آنها، آموزش در کلاسهای حضوری و به صورت رو در رو بیشترین اثرگذاری را دارد.

۲- در هر صنف از جامعه لازم است کمیته یا کارگروه دایمی صرفه جویی و مصرف بهینه آب تشکیل شود و با پیدا کردن راههای عملی صرفه جویی و مصرف بهینه آب، این اطلاعات را از طریق انتشار جزوه و  کتاب و برگزاری کلاسهای حضوری در اختیار افراد و اعضای همان صنف قرار دهد. زیرا در هر صنف، ریزه کاریها و نکات خاصی برای کاهش مصرف آب و یا استفاده بهینه و بازیافت آن وجود دارد. این راه حلها با همکاری کارشناسان مسایل آب و محیط زیست در این کمیته ها، قابل شناسایی و کاربردی شدن است. در همین رابطه از افراد کم مصرف می توان الگو گرفت و با مراجعه به آنها از تجربیات عملی آنها  استفاده نمود که چگونه و با چه تدابیری آب کمتری مصرف می کنند و یا از آب بهتر استفاده می کنند.

۳- برای استفاده بهینه از آب، مواد غذایی را آن اندازه خریداری کنید که به آن نیاز دارید. نگهداری طولانی مدت مواد غذایی در منازل در شرایط نامناسب موجب فساد و اتلاف مواد غذایی می شود.

۴- هنگام طبخ غذا های گوناگون در منزل با استفاده از یک پیمانه با حجم و وزن مشخص، ترازو و یک ماشین حساب ساده، مقدار مورد نیاز هر یک از اقلام غذایی را دقیق تر محاسبه کنید تا در نتیجه مقدار غذا متناسب با تعداد افراد تهیه شود و به این طریق از اضافه تهیه شدن غذا تا حد زیادی جلوگیری می شود. شهرداریها و استانداری می توانند پیمانه های مناسب برنج و حبوبات را به طور رایگان در اختیار مردم قرار بدهند و یا در فروشگاه های عرضه مواد غذای با قیمت نازل به مردم داده شود و در برنامه های آشپزی نحوه استفاده از این پیمانه ها آموزش داده شود.

۵- پس از میهمانیها و یا صرف غذا اگر مواد غذایی اضافه آمد، آن مواد غذایی را در شرایط مناسب در یخچال و یا فریزر برای مصرف نوبت بعد قرار دهید. برای این منظور مواد غذایی باید بلافاصله پس از سرد شدن در یخچال قرار داده شود و دقت شود که دمای یخچال کمتر از ۴ درجه سانتیگراد باشد. برای اطمینان از درجه مناسب یخچال، می توانید دمای یخچال را با استفاده از یک دماسنج تست کنید. از بستن درب ظروف غذا در یخچال خودداری کنید زیرا فساد و تخریب مواد غذایی را تسریع می کند.

۶- مصرف حبوبات و غلات برای تأمین انرژی و پروتئین مورد نیاز بدن و استفاده از گوشت به صورت مکمل و تکمیل کننده حبوبات و غلات، آنچنانکه در فرهنگ اصیل ایرانی به صورت غذاهای آبگوشتی متنوع و خورشتها وجود داشته است، موجب استفاده بهینه از آب می شود. در حالیکه مصرف غذاهای غیر بومی و غربی همچون برنج ، همبرگر، پیتزا و غذاهای گوشتی مقدار آب بسیار زیادی نیاز دارد و اکثر این نوع غذاها مقدار زیادی نیز روغن لازم دارند تا بتوان آنها را مصرف نمود و در نتیجه به طور بالقوه چاق کننده و ضد سلامتی نیز هستند.

جمع بندی

با اوج گرفتن نگرانیهای کاهش منابع آب از یک طرف و رشد روز افزون جمعیت و نیاز بیشتر به مواد غذایی و محصولات کشاورزی از طرف دیگر، بهینه سازی مصرف آب کشاورزی به خصوص در کشوری مانند ایران که جزو مناطق خشک دنیا به حساب می آید، از اهمیت خاصی برخوردار است. منابع آب تمیز و شیرین دنیا نمی تواند افزایش بی رویه مصرف آب و مدیریت نادرست و ناکافی موجود را تحمل کند. نتیجه این امر کاهش منابع غذا و افزایش هزینه غذا در بسیاری از کشورهای دنیا بوده است.

با توجه به اینکه دور ریختن غذا مثل دور ریختن آب است. کنترل و محدود کردن این اتلاف و بهبود بهره وری مصرف آب، یک فرصت مناسب برای کشاورزان، تجار، اکوسیستم ها و گرسنگی جهانی فراهم می کند. در واقع یک برنامه مؤثر حفظ آب اینست که اتلاف غذا به حداقل رسانده شود. و این امر در صورتی امکان پذیر است که در یک برنامه جامع در تمام حلقه های زنجیره تولید تا مصرف غذا، حفظ مواد غذایی و جلوگیری از حیف و میل و اتلاف این مواد در دستور کار سیاستمداران و کلیه افراد دخیل قرار بگیرد. فرهنگ و سنتهای بومی کشورهای واقع شده در مناطق خشک نظیر ایران، کاملاً موافق با محیط زیست و استفاده بهینه از آب ایجاد و گسترش یافته است و لذا برای حفظ و استفاده بهینه از منابع آب، بهترین راه حل بازگشت به سنتها و فرهنگ اصیل ایرانی است که مبتنی بر ساده زیستی، دوری از اسراف و تبذیر(ریخت و پاش) و گرامی داشتن نعمت های گرانقدر الهی است.

روش های عملی برای صرفه جویی در مصرف نان چیست؟

در سالهاي اخير به دلايل متعدد از جمله كيفيت نامناسب نانهاي سنتي و قيمت پايين نان، كشور ما با انبوهي از ضايعات نان مواجه است ، بطوري كه گاهي تا 30% نان تبديل به ضايعات مي شود و با توجه به حجم بسيار بالاي مصرف نان در كشور، اين رقم بسيار قابل توجه مي باشد. بر اساس گزارش ايرنا، شهروندان ايراني سالانه 300 ميليون دلار نان ضايع مي كنند. با توجه به كپك زدگي بخش قابل توجهي از ضايعان نان، احتمال وجود مايكوتوكسين ها در آنها بسيار زياد مي باشد. مايكوتوكسين ها سموم قارچي هستند كه در حيوانات و انسان خاصيت جهش زايي و سرطان زايي دارند. در بين مايكوتوكسين ها 14 نوع سرطان زا وجود دارد و آفلاتوكسين ها قوي ترين و خطرناك ترين آنها هستند. وجود آفلاتوكسين ها در غذاي دام علاوه بر اينكه براي آنها بيماري زا است، وارد شير آنها شده و از طريق مصرف شير و ديگر فراورده هاي لبني وارد بدن انسان مي شوند. اين فرآورده هاي غذايي براي انسان مضر و بسيار خطرناك مي باشند. از طرفي با توجه به آلوده بودن درصد زيادي از شيرهاي توليدي كشور ما به آفلاتوكسين ها، امكان عرضه شير و فرآورده هاي لبني در بازارهاي بين المللي وجود ندارد. استانداردهاي موجود در بسياري از كشورها، حداكثر مقدار مجاز آفلاتوكسين¬ها را در غذاي دام و طيور، 20 ميكروگرم در كيلوگرم (ppb) تعيين نموده اند و البته حداكثر مقدار مجاز آن در شير، 0/5 ميكروگرم در كيلوگرم (ppb) مي باشد. با توجه به تحقيقات انجام شده در كشور ما مشخص گرديده است كه ميزان آفلاتوكسين در شير و فرآورده هاي لبني بيش از حد مجاز مي باشد. لذا با توجه به اينكه بخش اعظم ضايعات نان، كپك زده بوده و مصرف آنها درتغذيه دام غير مجاز است؛ در شرايط موجود معدوم نمودن ضايعات نان به دليل هزينه هاي مربوط به آسيب هاي انساني و خسارات مادي فراواني كه انواع سرطانهاي ناشي از مايكوتوكسين ها در پي دارد، مقرون به صرفه تر است. اما از طرفي با توجه به حجم بسيار بالاي اين ضايعات اگر به طريقي مايكوتوكسين هاي آن حذف و يا به حد مجاز تقليل يابند مي توان از آن در تغذيه دام استفاده نمود. لذا انجام تحقيق جهت تعيين ميزان واقعي آفلاتوكسين ها در ضايعات نان و انتخاب مناسب ترين روش حذف يا كاهش مايكوتوكسين ها از ضايعات نان و طراحي كارخانه عمل آوري نانهاي خشك ضايعاتي، امري ضروري بوده و در صورت تحقق آنها مي توان سالانه از مصرف توأم با مخاطره و همراه با خسارات انساني و مادي فراوان انواع سرطان و نيز هدر رفتن چند صد ميليون دلار ضايعات نان جلوگيري كرد.

به اندازه نیازتون نان بخرید و نان های اضافه رو تا تازه هستند توی فریزر بگذارید تا تازه بمونن

نان های خشک را در کیسه ای جداگانه و یا ظرفی تمیز نگه دارید. می توانیداز آن ها در تهیه بعضی غذاها (مثل کتلت) استفاده کنید

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: