استفاده از ظروف مختلف برای پخت و پز غذا، از اهمیت ویژه ای در تغذیه برخوردار است. چون برخی از ظروف با آزاد كردن یون ها و تركیبات مختلفی كه در جنس، رنگ و یا لعاب آنها به كار گرفته شده است، موجب ایجاد تاثیرات سوئی بر بدن می شوند. شاید در نظر اول، كیفیت و طعم غذا مورد توجه قرار گیرد ولی باید به خاطر داشت كیفیت ظرفی كه در آن غذا می خورید نیز به اندازه كیفیت مواد غذایی مورد مصرف، مهم است. به همین خاطر، كارشناسان از دیدگاه علمی، در مورد استفاده از ظروف با جنس های مختلف، نظر می دهند و گاه حتی درباره كاربرد بعضی از آنها، هشدار می دهند.

برای آگاهی بیشتر از فواید و مضرات ظروفی كه برای پخت و پز به كار می رود با دكتر "سید ضیاء الدین مظهری" ، رئیس انجمن تغذیه ایران، گفتگویی انجام داده ایم كه از نظر شما می گذرد.

آیا استفاده از ظروف آلومینیومی برای پخت غذا، سبب كم خونی می شود ؟
استفاده طولانی مدت از ظروف آلومینیومی برای پخت مناسب نیست، چرا كه این ظروف با آزاد كردن یون آلومینیوم در غذا، سبب انتقال این یون ها به بدن می شوند و در دراز مدت می تواند مشكلاتی برای بدن، از جمله كم خونی، ایجاد كند. ظروفی كه در آشپزخانه عمدتا به آن "روحی" می گویند كه بعضا با "رویی" اشتباه می شود، عمدتا از جنس آلومینیوم هستند. اگر ظرفی واقعا از جنس روی باشد، خروج یون های روی از ظرف و ورود آن به غذا، باعث جبران كمبود روی در بدن می شود و برای ما مفید خواهد بود. ولی یون های آلومینیوم این خاصیت را ندارد. بهتر است از ظروف آلومینیومی برای پخت غذاهایی استفاده شود كه نیاز به مدت زمان پخت كمتری دارد.
از سوی دیگر سبزیجات برگی و غذاهای اسیدی یا نمكی اگر در ظرف آلومینیوم پخت شوند میزان زیادی آلومینیوم را به خود جذب می كنند در نتیجه آلومینیوم بیشتری وارد بدن می شود كه مضر است.
ظروف لعابی یا سفالی برای پخت غذا، تا چه قدر مناسبند ؟
ظروف سفالی بدون لعاب برای نگهداری یا پخت غذا مورد استفاده قرار نمی گیرند، چون دارای خلل زیادی می باشند كه سبب نفوذ و باقی ماندن غذا در آنها می شود. اگر پایه رنگ هایی كه برای این ظروف به كار می رود، حاوی فلزات سنگین مثل سرب باشد، استفاده از آنها برای سلامتی مضر است و باعث كند ذهنی، افسردگی و بعضی مسمومیت های درازمدت دیگر می شود. ظروف لعابی زردرنگ كه در قدیم از آنها استفاده می شد، بهترین نوع این ظروف برای پخت و پز و نگهداری غذا هستند. ظروف سرامیكی هم نوعی از ظروف سفالی می باشند كه اگر از لعاب مناسبی برای آنها استفاده شده باشد، هیچ مشكلی برای پخت و پز ندارند.
ظروف مسی چگونه اند ؟
ظروف مسی از بهترین نوع ظروف پخت غذا محسوب می شوند، البته در صورتی كه قلع اندود شده باشند. اگر ظروف مسی به شكل مناسبی قلع اندود نشده باشند و یا از مواد حاوی سرب برای قلع اندود شدن، استفاده شده باشد، این عنصر می تواند پس از ورود به غذا، در دراز مدت سبب ایجاد مسمومیت شود. در صورتی كه ظروف مسی، قلع اندود نشده باشد، ورود یون مس به غذا در طولانی مدت، سبب تاثیر نامطلوبی بر احشاء و اندام داخلی بدن شده و ذخیره شدن آن در كبد به مرور به از كار افتادن این عضو، كمك می كند. به همین دلیل آن را با فلزی دیگر مثل قلع می پوشانند. بنابراین باید در هنگام شستشو احتیاط كرد كه این لایه از بین نرود یا خش بر ندارد. از سوی دیگر مواد اسیدی یا غذاهای ترش، سبب از بین رفتن لایه رویی ظروف مسی می شود بنابراین هر چند وقت یكبار، باید این ظروف، قلع اندود شود.
در حال حاظر ظروف ملامین چندان مورد استفاده قرار نمی گیرند.آیا این ظروف برای سلامتی، مشكلی به وجود نمی آورند، به ویژه كه گفته می شود ملامین های رنگی برای سلامتی مضرند، چون به مرور زمان، رنگ های آنها وارد غذا می شوند اگر فرآیند تولید این ظروف، علمی و اصولی باشد، مشكلی برای سلامتی افراد به وجود نمی آورد ؟
لعابی كه برای محافظت روی ملامین پوشانده می شود، بسیار نازك است. بنابراین باید مانع از بین رفتن آن شد تا میكروب وارد ظرف نشود. به دلیل نفوذ میكروب، استفاده از ملامین های ترك دار و كهنه توصیه نمی شود. اگر این ظروف، سالم باشد و لعاب آنها هم از بین نرفته باشد، غذاهای ترش و اسیدی هم نمی توانند تاثیری بر آن داشته باشند.
درباره ظروف بلوری، پیركس و شیشه ای ؟
ظروف شیشه ای و پیركس، جزو ظروف مناسب برای پخت غذا هستند، چون مواد اسیدی یا بازی، روی آنها تاثیری نمی گذارد و در اثر حرارت نیز یونی وارد غذا نمی شود.
ظرف های استیل چه تاثیری می تواند بر غذا داشته باشد ؟
این ظروف از تركیب آهن و فلزات دیگر ساخته شده اند و در هنگام پخت، یونی وارد ماده غذایی نمی كنند! اما باید توجه داشت كه از نگهداری غذاهای اسیدی و نمكی برای مدت طولانی در ظروف استیل، خودداری شود.
سرو غذا در ظروف پلاستیكی و یكبار مصرف از نظر بهداشتی چه مشكلاتی به همراه دارد ؟
این روزها استفاده از ظروف یكبار مصرف، متداول شده است. حتی بعضی خانواده ها برای پخش غذاهای نذری یا در مهیمانی های خود از این ظروف استفاده می كنند باید توجه داشت كه استفاده از ظروف یكبار مصرف شفاف و بی رنگ، برای نوشیدنی های داغ مثل قهوه و چای، اصلا مناسب نیست، چرا كه حرارت بالا، سبب آزاد شدن بعضی مواد آلی و تركیبات شیمیایی موجود در دیواره آنها و انتقال آن به نوشیدنی می شود و ورود این مواد و تركیبات به بدن عامل بروز بعضی از سرطان هاست. این ظروف توانایی نگهداری رنگ را هم ندارند بنابراین با ریختن غذا و نوشیدنی داغ درون این ظروف، لایه ای از رنگ داخل محتویات، حل و وارد بدن می شود كه سرطان زاست.
اگر چه ظروف تفلون یا نچسب، طرفداران زیادی دارد ولی در مورد مضرات و تاثیرات نامطلوب آن هم صحبت های زیادی می شود. آیا از ظروف تفلون برای پخت و پز غذا، استفاده كنیم یا خیر ؟
مطالعات و تجربیات زیادی در زمینه آسیب حیوانات و خصوصا پرندگان در اثر استنشاق بخارات حاصل از گرم شدن تفلون وجود دارد. از جمله در تحقیقی كه در آمریكا انجام شده، نشان داده شده است كه وقتی دمای ظروف تفلون، از حد معینی بالا برود، در اثر تجزیه لایه پوشاننده آن، حدود 15 نوع ذره بخار سمی آزاد می شود. در تحقیقات انجام گرفته، مشخص شده كه یكی از مواد سرطان زای موجود در ظروف تفلون، در موش 4 نوع سرطان شامل سرطان كبد، پانكراس، سینه و بیضه ایجاد می كند. بر همین اساس می توان احتمال داد كه استفاده دراز مدت از این ظروف و مواجهه زیاد با این ماده در انسان نیز چنین اثرات سوئی داشته باشد.
هرچه ظروف با پوشش تفلون، گرم تر شود، احتمال آزاد شدن بخارات سمی از آنها بیشتر است. از سوی دیگر تحقیقات علمی ثابت كرده است كه هر چه سن ظروف، كمتر، یا به عبارتی ظرف، نوتر باشد، در صورتی كه حرارت زیادی به ظرف خالی داده شود، تاثیرات سوء آن بیشتر است. نكته مهم دیگر این است كه باید از بازسازی ظروف تفلون، جدا خودداری كرد، چون نوع ماده مصرفی و نحوه كار مورد تایید وزارت بهداشت نیست.
در حال حاضر ظروف سنگی بیشتر جنبه تزئینی پیدا كرده است، ولی هنوز هم موارد استفاده از آنها مشاهده می شود. آیا این ظروف برای پخت مناسبند ؟
ظروف سنگی جزو ظروف مناسب برای پخت غذا محسوب می شوند، هر چند این ظروف در حال حاضر چندان مورد استفاده قرار نمی گیرند. این ظروف از نظر بهداشتی سالمند و تغییر در غذا ایجاد نمی كنند.